صحن آزادی
از پدرش یادش می‌آمد که هر روز صبح، از خانه که بیرون می‌آمد رو به سمت حرم می‌کرد و دست به سینه می‌گذاشت و سلام می‌داد. می‌گفت: «پسرم صبح اولین کاری که می‌کنی بعد از گفتن بسم الله، سلام به حضرت رضا باشد؛ که حضرت خوب همسایه‌ای است، تو هم همسایه‌ای خوب باش …»
حالا روی دوش او و برادرانش پیکر بی جان و در تابوت آرمیده‌ی پدر بود، که می آوردندش تا در صحن آزادی، آخرین سلامش در این دنیا را به همسایه‌اش بکند، و خوب می‌دانست که این سلام بی جواب نخواهد بود …
صحن آزادی، در شرق روضه منوره و حرم مطهر، و پایین پای مبارک جای دارد و از سمت غرب به رواق‌های دارالضیافه، دارالسعاده، و دارالسرور؛ از شمال به بست شیخ حر عاملی؛ از جنوب به رواق حضرت امام خمینی (ره) و از شرق به خیابان نواب صفوی محدود است و ابعاد آن ۵۱*۸۱ متر است.
این صحن از بناهای زمان فتحعلی شاه قاجار است، احداث آن در سال ۱۲۳۳ ه. ق. آغاز شد و تصدی آن را تولیت وقت، «حاج میرزا موسی خان رشتی» به عهده گرفت. کاشی کاری صحن در زمان سلطنت محمدشاه قاجار انجام یافت. سبک معماری و شیوه بنای صحن آزادی به صحن انقلاب شبیه است و تقریبا تقلیدی از آن است. این بنا به شیوه معماری اسلامی و به صورت حجیم سازی بوده، دارای چهار ایوان با شکوه و به قرینه‌ی یکدیگر؛ و حوض و آبخوری هایی در میانه آن است.
الف: ایوان غربی یا ایوان طلا:
ایوان طلا که به «باب السعاده» نامگذاری شده متصل به رواق دارالسعاده است که مستقیم به روضه منوره و ضریح مطهر رهنمون شده، محل تشرف بانوان است، و دارای ابعاد، طول ۱۵ متر، عرض ۷ متر و ارتفاع ۲۰ متر است.
این ایوان در سال ۱۲۸۲ ه. ق. در زمان «ناصر الدین شاه قاجار» توسط «عضد الملک قزوینی» متولی آستانه به طلا آراسته و در کتبیه مطلای آن قصیده‌ای مشتمل بر ۲۸ بیت از «منشات سرخوش» به خط نستعلیق برجسته، دور تا دور ایوان نگاشته شده است.
ب:ایوان شمالی: این ایوان که با «باب الحکمه» نامگذاری شده، در ضلع شمالی صحن آزادی واقع و در کنار «باب الحکمه» واقع است. بر حاشیه سردر داخلی ایوان کتیبه‌ای به خط ثلث و رنگ سفید سوره مبارکه «انا ارسلنا نوحا الی قومه» را در بردارد و در پایان آن نام خطاط و تاریخ، چنین دیده می‌شود: «کتبه رجبعلی خادم ۱۲۹۵».
کتیبه پیشانی ایوان نیز گویای تزیین ایوان در دوران سلطنت ناصرالدین شاه و تولیت میرزا سعیدخان به خط احمد بن مشهد و تاریخ ۱۲۹۵ ه. ق. است.
برسر در خارجی ایوان شمالی نیز دارای تزیینات و کتیبه است. سوره مبارکه فجر در این سردر به خط محمد حسن رضوان در تاریخ ۱۳۷۸ ه. ش. کتابت شده است.
ج:ایوان جنوبی: این ایوان که به قرینه ایوان‌های دیگر ساخته شده و دارای چهار صفه کوچک می‌باشد و بالای هر صفه غرفه‌ای است. رواق امام خمینی (ره) در جنوب این ایوان به صورت دو طبقه واقع است که طبقه هم کف آن هم اکنون در حال بهره برداری است. دیواره ایوان تا زیر سقف مقرنس با کاشی‌های نفیس و الوان آراسته شده و سوره‌های چهارگانه در زیر غرفه‌های درون ایوان به خط محمد حسین مشهدی در تاریخ ۱۲۷۷ ه. ق. به چشم می‌خورد.
دو حدیث نیز از کتاب شریف «عیون اخبارالرضا(ع)» در بالای غرفه‌ها کتابت شده است. کتیبه پیشانی ایوان بیانگر این است که بانی و متولی صحن آزادی چه کسانی بوده‌اند که بعد از پیروزی انقلاب در بالای آن کتیبه به خط نستعلیق نوشته شده است: به شکرانه پیروزی انقلاب اسلامی ملت ایران به رهبری امام خمینی و به امید سعادت در سایه دولت انقلابی جمهوری اسلامی ایران، ۱۲۹۹ه. ق.
د:ایوان شرقی: این ایوان که به باب السلام معروف است در وسط ضلع شرقی به قرینه ایوان طلا واقع شده است. ایوان شرقی با دو گذرگاه در طرفین یکی از راه‌های اصلی ورود به صحن است که زائران از درب خیابان نواب صفوی به آستانه این ایوان مشرف و رو به روی ضریح مطهر قرار می‌گیرند و سلام می‌دهند. همچنین مردم مشهد بنا به رسمی قدیمی اموات را پس از انجام غسل میت از این طریق این درب و ایوان وارد صحن آزادی نموده و بعد از انجام مراسم و نماز میت برای تدفین رهسپار می شوند.
ازاره ایوان از سنگ مرغوب کوه‌های «خلج» پوشیده شده، از بالای ازاره تا زیر سقف مقرنس، دیوارها با کاشی تزیین یافته و سقف مقرنس آن به صورت نقاشی و رنگ آمیزی کاشی نماست که با خطوط و نقوش الوان مزین شده است.
در داخل ایوان حدیثی از امام کاظم(ع) به نقل از «تذهیب شیخ طوسی» که در باب فضیلت زیارت مرقد منور حضرت امام رضا(ع) آمده است به خط محمد حسین شهید مشهدی و تاریح ۱۲۷۱ه. ق. مکتوب است.
گفتنی است پس از انقلاب اسلامی، ایوان‌ها و سردرهای بزرگ صحن آزادی مرمت شده است.
همین مطلب در باب الجواد(ع)
دیدگاه (۰)